De post-individualistische kerk (7)

Dit bericht is 187 keer gelezen!

Recht = Plicht ?

Er zit een graatje dwars dat weg moet voordat we verder kunnen. Het individualisme leert dat het individu boven de gemeenschap staat. Anders gezegd: de gemeenschap is er voor het individu en niet andersom. Het individu heeft rechten en die rechten zijn voor de gemeenschap plichten. Dat deze filosofie (want dat is het) in het leven van mensen geleid heeft tot een onbeheerst consumentisme en egoïsme mag je het individualisme niet aanrekenen. Consumentisme en egoïsme zijn een keus van het individu. Het individu dat daarvoor kiest wordt vaak geleid door begeerte, verlangen en hebzucht. Hier gaat het niet meer om rechten van het individu, ook al zeggen de reclames dat je het waard bent en er recht op hebt. Er is een duidelijke grens tussen individualisme en egoïsme. Als je iets gaat doen en jezelf moet overtuigen dat je er toch recht op hebt of het ook wel een keer mag, dan weet je dat je de grens tussen individualisme en egoïsme / consumentisme bent overgegaan en dat de wereld van jouw te ondernemen actie niet beter wordt. “Ik mag toch ook wel een keer aan een tropisch strand liggen.” Dan weet je dat jouw actie niet individualistisch, maar egoïstisch is. Begrijp me goed: Ik ben geen zedenmeester en ik kan je niet tegenhouden. Ik kan mezelf vaak niet tegenhouden, dus hoe zou ik het jou kunnen? Waar het mij om gaat is dat we helder zijn in onze keuzes. Het gaat mij in deze serie om individualisme en daarbij waak ik voor begrippen als egoïsme en consumentisme.

Nu dit graatje in ieder geval is benoemd en we het dus kunnen aanwijzen komt de vraag naar boven hoe het individualistische recht van een mens nu eigenlijk in elkaar steekt. Hoe zit dat met individu en gemeenschap? Als ik ben en jij kunt hetzelfde zeggen en jij hebt dus liefde nodig omdat ik het nodig heb, hoe zit dat dan met rechten en plichten en gemeenschap. Het valt niet te ontkennen dat het feit dat “ik ben” betekent dat ik rechten heb. Onvervreemdbaar. En die rechten zijn al jaren geleden beschreven in de universele verklaring van de rechten van de mens. (Als je die wilt lezen klik dan hier: Amnesty International). Als je over de inhoud van die rechten van gedachten wilt wisselen zoek dan een mens die daar verstand van heeft. Mij gaat het gesimplificeerd om het feit dat de bijbel al die rechten samenvat in naastenliefde en die samenvatting als zingevende opdracht ziet. Dus wil je de zin van het leven zien doe dan de rechten van de naaste. En zo komt de opdracht van Jezus heel erg dicht bij het ideaal van het individualisme. Sterker nog: Het individualisme zou heel erg blij zijn als ik de naastenliefde zou opvatten als het doen van het recht van de ander. De gemeenschap is er immers voor het individu!

Toch zit er wellicht iemand op zijn stoel te schuiven. Gaan we hier niet een grens over? We hadden het toch over “ik ben” en de rechten die daarmee gepaard gaan? En nu spreken we opeens over “hij is” en de plichten die dat voor mij meebrengt. Ik zou het iets nauwkeuriger willen zeggen: We spreken over het “ik ben” van mijn naaste en zijn behoefte aan liefde en de vraag wat dat met mijn levenszingeving te maken heeft. Maar eerlijk is eerlijk, hier ligt een essentiële grens. We moeten, ieder “ik” moet hier kiezen. Stap ik de grens over naar deze naaste? En nog steeds hebben we nog niet gesproken over “welke naaste?” Het gaat nog steeds over “ik ben”, dus we bekijken de vraag vanuit ons leven en levensgevoel. Stap ik de grens over? ….

Misschien even ter aanmoediging: Het is jouw eigen individualistische keuze. Het is geen groepsdwang, geen scam of tussen de regeltjes doorlezen. Het is en blijft jouw keuze. Iedere keer weer. Dit is een voordeel en een nadeel van het individualisme. Het voordeel is dat iedereen je zal zeggen dat je zelf mag kiezen. Het nadeel is dat je niet weet of je dat vertrouwen kunt en je wordt achteraf zeker geconfronteerd met de opmerking dat het toch je eigen keuze was. Dus kun je mij vertrouwen als ik zeg dat het je eigen keuze is? Is er echt geen verborgen agenda? Laat ik dit zeggen: Het is wel zo dat je iedere keer dat jij die keuze maakt jouw keuze sterker wordt. Je leert van iedere keuze en elke volgende keuze staat op de schouders van de vorige keuze. Dus als jij kiest om de grens niet over te gaan wordt het de volgende keer lastiger om het wel te doen. Net zo lang tot je jouw naaste niet meer gewaar wordt. Ik ben inmiddels zo ver dat ik heel veel zinloze agressie in de maatschappij terug kan herleiden naar het niet op tijd hebben gezien dat individualisme niet hetzelfde is als egoïsme. Of het nu gaat om het toeslagenschandaal, de omgekeerde Nederlandse vlaggen, de vermeend onbetrouwbare overheid of de fakkels “als teken van een warm onthaal” van mw. Kaag, het is allemaal terug te voeren op de eerste keuzes die mensen met een beroep op individualistische rechten maakten. Dus kijk uit wat je kiest.

Je staat voor een grens: Stap ik de wereld van de ander in of doe ik dat niet? Begin eens klein: Geef de ander eens voorrang als hij er eigenlijk geen recht op heeft. Doe dat bij de kassa en niet op een druk kruispunt. Neem eens de tijd om te luisteren naar de ander ook al is jouw agenda nog zo vol. Geef een naaste eens een kop koffie en luister naar zijn dag. Kleine keuzes, maar schouders waar de volgende keuzes op gaan staan. En vergeet niet: Het is geen plicht, het gaat om zingeving. Zodra het plicht wordt komen de fakkels weer tevoorschijn.

(wordt vervolgd)